Muzyka arabska, z jej bogatą historią i złożonymi strukturami, jest jednym z najbardziej fascynujących i różnorodnych gatunków muzycznych na świecie. W tym artykule przyjrzymy się bliżej maqamom, które stanowią fundament tej muzyki, oraz tradycjom muzycznym, które kształtowały jej rozwój na przestrzeni wieków.
Maqamy – fundament muzyki arabskiej
Maqam (liczba mnoga: maqamat) to system melodyczny używany w muzyce arabskiej, który można porównać do skal w muzyce zachodniej, choć jest znacznie bardziej złożony. Maqam nie tylko definiuje zestaw dźwięków, ale także określa zasady ich użycia, w tym charakterystyczne motywy, progresje i ornamentacje.
Struktura maqamu
Każdy maqam składa się z serii interwałów, które tworzą określoną skalę. Skale te są często podzielone na mniejsze jednostki zwane ajnas (liczba pojedyncza: jins). Jins to podstawowe cegiełki maqamu, które mogą być tetrachordami (czterodźwiękowymi) lub pentachordami (pięciodźwiękowymi). W zależności od maqamu, ajnas mogą być łączone na różne sposoby, tworząc unikalne struktury melodyczne.
Ważnym aspektem maqamu jest jego charakterystyczna nuta, zwana „nuta toniczną” lub „nuta dominująca”. Ta nuta jest często punktem odniesienia, do którego melodia powraca, co nadaje maqamowi jego unikalny charakter. Dodatkowo, maqamy mają swoje własne zasady dotyczące modulacji, czyli przechodzenia z jednego maqamu do innego w trakcie utworu.
Znaczenie maqamu w kulturze arabskiej
Maqamy mają głębokie znaczenie kulturowe i emocjonalne. Każdy maqam jest związany z określonym nastrojem lub emocją, co sprawia, że muzyka arabska jest niezwykle ekspresyjna. Na przykład, maqam Rast jest często kojarzony z uczuciami radości i optymizmu, podczas gdy maqam Hijaz może wywoływać uczucia smutku i tęsknoty.
W tradycyjnej muzyce arabskiej, maqamy są używane w różnych kontekstach, od muzyki religijnej po świecką. W muzyce sufickiej, na przykład, maqamy są używane do wprowadzenia słuchaczy w stan duchowej ekstazy. W muzyce popularnej, maqamy mogą być używane do wyrażania szerokiego zakresu emocji, od miłości po melancholię.
Tradycje muzyczne świata arabskiego
Muzyka arabska jest niezwykle różnorodna, a jej tradycje różnią się w zależności od regionu. Wpływy perskie, tureckie, andaluzyjskie i afrykańskie przyczyniły się do jej bogactwa i złożoności. W tym rozdziale przyjrzymy się kilku kluczowym tradycjom muzycznym, które kształtowały muzykę arabską na przestrzeni wieków.
Muzyka andaluzyjska
Muzyka andaluzyjska, znana również jako muwashshah, ma swoje korzenie w średniowiecznej Hiszpanii, kiedy to Andaluzja była centrum kultury i nauki. Po upadku kalifatu w Kordobie, wielu muzułmańskich muzyków i uczonych przeniosło się do Afryki Północnej, gdzie kontynuowali swoje tradycje. Muzyka andaluzyjska charakteryzuje się skomplikowanymi strukturami rytmicznymi i melodycznymi, a także bogatą ornamentacją.
Jednym z najbardziej znanych gatunków muzyki andaluzyjskiej jest nuba, która składa się z serii utworów wykonywanych w określonej kolejności. Każda nuba jest związana z określonym maqamem i ma swoje własne zasady dotyczące struktury i wykonania. Muzyka andaluzyjska jest często wykonywana na tradycyjnych instrumentach, takich jak oud (lutnia), qanun (cytra) i darbuka (bęben).
Muzyka suficka
Muzyka suficka jest integralną częścią praktyk duchowych sufizmu, mistycznej gałęzi islamu. Sufickie ceremonie, znane jako sama, często obejmują śpiew, taniec i recytację poezji, a muzyka odgrywa kluczową rolę w wprowadzeniu uczestników w stan duchowej ekstazy. W muzyce sufickiej maqamy są używane do wyrażania głębokich emocji i duchowych doświadczeń.
Jednym z najbardziej znanych rodzajów muzyki sufickiej jest qawwali, który jest popularny w Indiach i Pakistanie. Qawwali jest wykonywane przez grupę śpiewaków, którzy śpiewają wiersze sufickich poetów, takich jak Rumi i Hafiz, przy akompaniamencie harmonium i tabli. Muzyka ta jest często improwizowana, a jej celem jest wprowadzenie słuchaczy w stan duchowej ekstazy.
Muzyka beduińska
Muzyka beduińska, pochodząca od koczowniczych plemion Arabii, jest jednym z najstarszych gatunków muzyki arabskiej. Charakteryzuje się prostymi, ale głęboko emocjonalnymi melodiami, które są często wykonywane na tradycyjnych instrumentach, takich jak rebab (jednostrunowa lutnia) i mijwiz (podwójna fletnia). Muzyka beduińska jest często związana z poezją, a jej teksty opowiadają o życiu na pustyni, miłości i honorze.
Współczesna muzyka beduińska nadal zachowuje wiele ze swoich tradycyjnych elementów, ale jest również otwarta na wpływy z innych gatunków muzycznych. W niektórych regionach, takich jak Jordania i Syria, muzyka beduińska jest często wykonywana na festiwalach i uroczystościach, gdzie jest ceniona za swoją autentyczność i głębokie emocje.
Instrumenty muzyki arabskiej
Instrumenty odgrywają kluczową rolę w muzyce arabskiej, a wiele z nich ma długą i bogatą historię. W tym rozdziale przyjrzymy się kilku najważniejszym instrumentom, które są używane w tradycyjnej i współczesnej muzyce arabskiej.
Oud
Oud, znany również jako lutnia arabska, jest jednym z najważniejszych instrumentów w muzyce arabskiej. Ma krótki, szeroki korpus i długą szyję, a jego struny są szarpane za pomocą piórka lub plektronu. Oud jest znany ze swojego głębokiego, bogatego brzmienia i jest często używany do wykonywania zarówno solowych, jak i zespołowych utworów.
Oud ma długą historię, sięgającą starożytności. Jest uważany za przodka wielu innych instrumentów strunowych, takich jak lutnia europejska i gitara. Współczesny oud ma zazwyczaj 11 lub 13 strun, które są strojone w pary, a jego technika gry wymaga dużej precyzji i umiejętności.
Qanun
Qanun to cytra, która jest często używana w muzyce arabskiej do wykonywania skomplikowanych melodii i ornamentacji. Ma prostokątny korpus i wiele strun, które są szarpane za pomocą małych plektronów przymocowanych do palców. Qanun jest znany ze swojego jasnego, dźwięcznego brzmienia i jest często używany w zespołach muzycznych.
Qanun ma swoje korzenie w starożytnej Mezopotamii i jest uważany za jeden z najstarszych instrumentów strunowych. Współczesny qanun ma zazwyczaj 26-27 strun, które są strojone w trójki, a jego technika gry wymaga dużej zręczności i precyzji.
Darbuka
Darbuka, znana również jako tabla arabska, to bęben kielichowy, który jest często używany w muzyce arabskiej do wykonywania rytmów i akompaniamentów. Ma wąski korpus i szeroką membranę, która jest uderzana palcami i dłońmi. Darbuka jest znana ze swojego dynamicznego, rytmicznego brzmienia i jest często używana w zespołach muzycznych.
Darbuka ma długą historię, sięgającą starożytności. Jest uważana za jeden z najważniejszych instrumentów perkusyjnych w muzyce arabskiej i jest często używana w różnych gatunkach muzycznych, od tradycyjnej muzyki ludowej po współczesną muzykę popularną.
Współczesna muzyka arabska
Współczesna muzyka arabska jest niezwykle różnorodna i obejmuje szeroki zakres gatunków, od tradycyjnej muzyki ludowej po nowoczesne style, takie jak pop, rock i hip-hop. W tym rozdziale przyjrzymy się kilku kluczowym trendom i artystom, którzy kształtują współczesną scenę muzyczną w świecie arabskim.
Pop i rock arabski
Pop i rock arabski zyskały na popularności w ostatnich dekadach, a wielu artystów łączy tradycyjne elementy muzyki arabskiej z nowoczesnymi stylami. Współczesna muzyka popowa często wykorzystuje maqamy i tradycyjne instrumenty, takie jak oud i qanun, w połączeniu z nowoczesnymi aranżacjami i produkcją.
Jednym z najbardziej znanych artystów popowych w świecie arabskim jest Amr Diab, egipski piosenkarz, który zdobył międzynarodową sławę dzięki swoim przebojom. Jego muzyka łączy tradycyjne melodie i rytmy z nowoczesnymi aranżacjami, co sprawia, że jest popularna zarówno wśród młodszych, jak i starszych słuchaczy.
Hip-hop i rap arabski
Hip-hop i rap arabski zyskały na popularności w ostatnich latach, a wielu artystów wykorzystuje te gatunki do wyrażania swoich poglądów społecznych i politycznych. Współczesny hip-hop arabski często łączy tradycyjne elementy muzyki arabskiej z nowoczesnymi bitami i tekstami, które poruszają ważne tematy, takie jak wolność, sprawiedliwość i tożsamość.
Jednym z najbardziej znanych artystów hip-hopowych w świecie arabskim jest El Rass, libański raper, który zdobył uznanie dzięki swoim zaangażowanym tekstom i innowacyjnym produkcjom. Jego muzyka łączy tradycyjne melodie i rytmy z nowoczesnymi bitami, co sprawia, że jest popularna zarówno wśród młodszych, jak i starszych słuchaczy.
Podsumowanie
Muzyka arabska, z jej bogatą historią i złożonymi strukturami, jest jednym z najbardziej fascynujących i różnorodnych gatunków muzycznych na świecie. Maqamy, które stanowią fundament tej muzyki, oraz tradycje muzyczne, które kształtowały jej rozwój na przestrzeni wieków, są kluczowymi elementami, które nadają muzyce arabskiej jej unikalny charakter. Współczesna muzyka arabska, z jej różnorodnymi gatunkami i wpływami, kontynuuje tę bogatą tradycję, łącząc przeszłość z teraźniejszością i tworząc nowe, innowacyjne formy wyrazu.
